بخش اول
محیط های آموزشی
مدرسه از دید اندیشمندان:
به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، معماری با قدمتی به اندازه تاریخ انسان،
به عنوان بخش مهمی از فرهنگ، نقش اساسی در شکل گیری و تکامل بشر بر عهده
دارد. در این میان، معماری فضاهای آموزشی که دوره زمانی نسبتا طولانی تری
از عمر انسان ها را در خود جای می دهند، سهم بسزایی در این روند دارند.
چراکه ویژگی های خاص محیطی متاثر از هر دو مقوله معماری و آموزش نظیر نور،
رنگ و ...، به ویژه تاثیر فضای آموزشی بر کیفیت آموزش و رفتار دانش آموزان و معلمان، سبب رابطه ای بسیار تنگاتنگ میان معماری و آموزش شده است.
والتر گروپیوس (Walter Gropius) در این مورد می گوید : "اگر محیط آموزشی
بخواهد زمینه ای ثمربخش برای نسل آینده باشد، محیط و ساختمان هایش می بایست خلاقانه باشند، نه تقلید شده. محیطی محرک برای آزادکردن اندیشه و بیان
خلاقانه، به همان اندازه روش تدریس دارای اهمیت است.”
مدرسه باوهاوس (1925-1919) نمونه از تغییر الگوی پلان های جعبه ای به الگوهای باز با نورگیرهای وسیع و ارتباط با فضای بیرون است .
لوئی کان (Louis I Kahn) واژه مدرسه را چنین تعریف میکند :
"تمام مکانهایی که انسان برای تامین خواسته خود در فراگیری، از آنها
استفاده می کند مدرسه نام دارد و این مکان ها، تنها برای یادگیری و آموختن
عقاید و نظریات نمی باشند بلکه برای فهم و ادراک دلایل وجود هر چیز و
مناسبتهای دو جانبه و روابط بین انسان و طبیعت نیز مورد استفاده قرار می
گیرند."
هانس شارون (hans scharoun ) به عقیده ائ ساختمان مدرسه نباید نمادی از
قدرت سیاسی و نه اساسا نوعی تولید فنی یا کمال هنری باشد . مدرسه مانند هر
ساختمان دیگری باید ایده ای از شیوه زندگی حاکی از همدردی با اصل جهانی
دموکراسی را انتقال دهد. او در طراحی مدارس خود متاثر از اندیشه های
“هایدگر” درباره ی مفهوم سکونت در مکان است.
الگوهای طراحی مدارس
تحقیقات PISAنشان می دهد که ارتباطی بین موفقیت درتحصیل و محیط آموزشی وجود دارد.دانش آموزانی که با محیط آموزشی خود ارتباط دارند و دوست دارند به
مدرسه بروند و در آن احساسی مشابه خانه ی خود دارند،از درس خواندن لذت می
برند ، با مشکلات تحصیلی خود بهتر کنار می آیند و بازدهی بهتری دارند.
بنابراین دانش آموزان باید تشویق بشوند.برای یادگیری بهتر و مؤثرتر نیاز
داریم که از آن لذت بریم.در این مورد رده ی سنی مطرح نیست.هر جایی که ما
تحصیل می کنیم از مهدکودک تا دانشگاه،در مدارس فتی تا مراکزآموزش
بزرگسالان،انگیزه مسئله ی بسیار مهمی است.
مدارس مورد نیاز،مدارسی هستند که انگیزه های یادگیری را در محیط آموزشی خود برای مطالعه ای فعال و مستقل توسعه می دهند،مدارسی که به جای ارائه ی یک
متد خشک و غیرقابل انعطاف برای همه،هوش و توانایی های فرد را تقویت می
کنند. چنین مدارسی خود را جزئی از محیط زندگی ما می بینند،مکانی برای درس
خواندن و تفریح،جایی که افراد با هم یاد می گیرند و تجربیات خود را به
اشتراک می گذارند.این مدرسه به دانش آموزان و معلمان خود این فرصت را می
دهد که منعطف تر با هم کار کنند تا نقاط ضعف و قوت خود را بشناسند و روش
های یادگیری در طول زندگی را بهبود ببخشند.
تحقیقات PISA هم چنین نشان می دهد که یک محیط آموزشی خوب انگیزه را بالا می برد.مدرسه ای با طراحی خوب ساختمانی و کلاس های مجهز به کامپیوتر و
کتابخانه و منابع چندرسانه ای،مشارکت فعال دانش آموزان را در فرآیند
یادگیری افزایش می دهد.بنابراین توجه به محیط آموزشی توجه به آینده ی جامعه ی علمی است.
در یک جمع بندی کلی موارد عمده مورد توجه در زمینه شاخصه های طراحی را میتوان چنین مطرح نمود :
•زمینه : مکانی که مدرسه و همجواری ها در ان جای دارد
•توده : در ارتباط با انتخاب فرم ها و معنی آن ها در ارتباط با هویت هر یک از بخش ها
•فضاهای میانی : فضاهایی که فضاهای داخل و بیرون را پیوند می دهد
•جهت یابی در فضا : توانایی افراد مختلف در درک مسیرهای داخل و بیرون فضا
•فضای اجتماعی : قابلیت محیط مدرسه برای تطبیق خود با نیازهای مختلف تا فرصت های لازم را برای مشارکت و حضور در فضا فراهم آورد
•آسایش و ایمنی : وضعیت محیط و تاثیر آن بر میزان آسایش و سلامت استفاده کنندگان
•خوانایی اطلاعات محیط : تاثیر اشکال و مصالح و علایم محیط و... بر ادراک محیطی مخاطبان
•ارتباط پذیری : قابلیت ارتباط محیط فیزیکی با استفاده کنندگان صرف نظر از توانایی آنها
•انعطاف پذیری : توانایی تغییر در اجرای مختلف برای نیازهای متفاوت
•خاطره انگیزی : سیمای عمومی محیط که میتواند یک احساس کلی را به وجود آورد.
معماری مدرسه، بحث مفصلی دارد. اساسا معماری هر فضا و کاربری آن این
چنین است، ولی چون مدرسه فرهنگ ساز ترین فضای اجتماعی است و حتی تاثیر قوی
تری نسبت به خانه هم دارد، اهمیت پرداختن به آن افزون تر می شود.
بسیاری از ما معتقدیم که گذشتگان ما حجم را طراحی می کردند نه پلان را و به همین خاطر بنا را با اندک تغییراتی می توان تغییر کاربری داد. الان باید
در تعریف فضای معماری مدرسه به این مسائل هم نظر داشت.
اگر پنداریم که معماری , خود قابلیت دگرگونی اجتماعی را دارا می باشد , با برانداختن کنش های متقابل اجتماعی و ایجاد کنش و واکنش و تعاملی صحیح و
مستمر ما بین سه اصل انسان , معماری , فرهنگ خواهیم توانست با وارونه کردن
فضاهای منفی قلمروئی به رشد رسیده را تعریف نمائیم
امروز واژه انسان استادآموز جای خود را به انسان خودآموز و مسئولیت پذیر
داده است . از این رو الگو و روشی که بدان نیاز داریم , نگارشی جدید و
بهبود یافته نسبت به الگو های قدیمی نمی باشد بلکه نیاز , مفهومی کاملا
متفاوت از آموزش خواهد بود و البته نظریاتی فراتر از تئوری. هدف ایجاد
فضائی بهینه در امر آموزش و یادگیری می باشد.ماهیت فضا های آموزشی ,لازمه
سر مشقی منحصر بفرد برای پژوهش و ایجاد کنش و واکنش صحیح جهت آموزش و پرورش می باشد.به شرط آنکه تعاملی صحیح و مستمر مابین سه اصل آموزش و پرورش ,
دانش آموز و فضای آموزشی بر قرار باشد. ....
